Na naszym weneckim szlaku najwyższym górą była Tre Cime di Lavaredo, zaś największą Monte Toraro. Niemniej najtrudniejszy etap wyznaczyliśmy sobie wszyscy na zboczach kultowej Monte Grappy. Wzniesienie to niegdyś nazywane było Alpe Madre. Śmiało można powiedzieć, że Monte Grappa jest dla regionu Veneto tym czym sławne Mont Ventoux dla Prowansji. Zresztą to w praktyce nie jedna góra, lecz masyw górski o powierzchni około 400 km2, leżący w administracyjnych granicach trzech weneckich prowincji: Vicenza, Treviso i Belluno. Geograficznie należy on do pasma Prealpi Venete, a ściślej sub-pasma Prealpi Bellunesi. Od południa graniczy z Niziną Wenecką. Na zachodzie od Altopiano di Asiago oddziela go rzeka Brenta. Na północy granicę wyznaczają mu Lago di Corlo i Conca di Feltre. Natomiast na wschodzie sąsiednią górską grupę Cesen-Visentin poprzedza dolina rzeki Piave. Na obszarze całego masywu jest  kilkanaście wierzchołków o wysokości przeszło 1500 metrów n.p.m. Tym najwyższym jest rzecz jasna Monte Grappa sięgający 1775 metrów n.p.m. przy wybitności (czyli wysokości względnej) aż 1456 metrów. Droga asfaltowa SP149 dociera do placu wokół Rifugio di Bassano, które stoi na wysokości 1750 metrów n.p.m. Na trasach Giro d’Italia góra ta pojawiła się sześć razy. Po raz pierwszy w sezonie 1968. Dwukrotnie wyznaczono na niej finisz etapu, przy czym za drugim razem była to meta czasówki. Czterokrotnie w pobliżu Monte Grappy na wysokościach 1620 lub 1675 metrów n.p.m. lokowano linie górskich premii. W sumie zaś po dwa razy wspinano się w te okolice drogami zaczynającymi się w Romano d’Ezzelino, Caupo i Semonzo. Jednak więcej o tych wydarzeniach napiszę w dwóch kolejnych odcinkach mego pamiętnika. Warto zaś dodać, iż kończy się tu organizowany od roku 1930 wyścig dla amatorów (obecnie kolarzy under-23) Bassano – Montegrappa. Dotychczas rozegrano 76 edycji tej imprezy. Pięć z nich wygrał mało znany Isaia Vidale. Niemniej na liście triumfatorów znaleźć też można takich asów jak: Gino Bartali (1934), Giordano Cottur (1935-36), Fausto Bertoglio (1971), Enrico Zaina (1988), Ivan Gotti (1990), Gilberto Simoni (1991), Leonardo Piepoli (1994), Damiano Cunego (2000) czy Fabio Aru (2011).

Masyw ten odegrał ważną rolę w współczesnej historii Italii. Podczas I Wojny Światowej Włosi stoczyli tu trzy bitwy z wojskami Cesarstwa Austro-Węgier. Najważniejsza była pierwsza batalia stoczona między 11 listopada a 23 grudnia 1917 roku. Żołnierzom włoskim udało się wówczas odeprzeć atak Austriaków, którzy po zwycięskiej bitwie pod Caporetto (dziś słoweński Kobarid) byli bliscy przedarcia się przez Alpy na łatwiejszą do opanowania Nizinę Padańską. Starcie w masywie Monte Grappa było jedynie fragmentem walk na całym froncie, lecz i tak kosztowało życie 21 tysięcy Austriaków i 12 tysięcy Włochów. Dziś ofiary tej i dwóch kolejnych batalii upamiętnia wybudowane na szczycie góry w latach 1932-35 Sacrario Militare del Monte Grappa. Zaprojektował je Giovanni Greppi. W północnej części tego wojennego cmentarza pochowano zwłoki 10.295 żołnierzy austriackich, zaś w południowej ciała 12.615 włoskich obrońców. Zdecydowana większość ofiar z obu stron tego konfliktu nie została zidentyfikowana. Obie części tego kompleksu łączy blisko 300-metrowa via Eroica. Na roku 1918 nie skończyły się jednak wojenne doświadczenia Monte Grappy. Nieco niżej, blisko styku dróg SP140 i SP149 dostrzec można odsłonięty w roku 1974 monument autorstwa Augusto Murera. Jest on poświęcony włoskim partyzantom, którzy pod koniec II Wojny Światowej walczyli w tych stronach z niemieckim okupantem. Z kolei w czasach „zimnej wojny” podobnie jak wokół wcześniej opisanej Monte Toraro powstała tu jedna z NATO-wskich baz przeciwlotniczych. Jej centrum logistyczne znajdowało się w Bassano del Grappa, na szczycie Monte Grappa ustawiono radary, zaś wyrzutnie rakietowe rozlokowano w Forcelletto po północnej stronie góry przy drodze SP148.

Parafrazując znane od starożytności powiedzenie „Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu” można powiedzieć, że doprawdy wiele górskich szlaków prowadzi na szczyt Monte Grappa. Można się z nimi wszystkimi zapoznać w jednym z pokoi na parterze wspomnianego schroniska Bassano. Miejsce to wygląda na siedzibę lokalnego towarzystwa kolarskiego. Na ścianach tego pomieszczenia zawieszono tuzin tablic, na których widnieją: kolarska mapa całego masywu oraz profile i krótkie opisy rozmaitych wspinaczek wiodących na szczyt tej mitycznej góry. W sumie zaprezentowano tam aż dziesięć szosowych podjazdów na Monte Grappę i jeszcze jedenasty opracowany z myślą o fanach MTB, bo w przeważającej mierze szutrowy. Nie oznacza to wcale, iż aż tyle niezależnych dróg biegnie z okolicznych dolin i niziny ku wierzchołkowi owej góry. Wręcz przeciwnie wszystkie one łączą się z sobą niżej lub wyżej, zaś ostatnie 700 metrów jest już wspólne dla wszystkich opcji. Opisanie wszystkich sposobów na jakie można zdobyć Monte Grappę wydało mi się zbyt skomplikowane by tego rodzaju próbę wplatać w tekst typowego artykułu na temat naszych przygód. Dlatego też bazując na numeracji przyjętej przez autorów „wystawy” z komnaty w Rifugio di Bassano oraz danych z książek „Passi e Valli in Bicicletta”: Prealpi Venete-1 i Prealpi Venete-2 pokusiłem się o sporządzenie tego rodzaju opracowania w niniejszym wpisie.

1. Strada „Cadorna Sud” – początek na rondzie w Romano d’Ezzelino na wysokości 166 metrów n.p.m. Podjazd prowadzi po szosie SP148. Po drodze mijamy osady Camposolagna (1020 m. n.p.m.) i San Lorenzo (1072 m. n.p.m). Na wysokości 1546 metrów n.p.m. ta droga łączy się ze szlakiem północnym wiodącym od Caupo. W tym miejscu należy skręcić w prawo. Pozostałe do szczytu wzniesienia 2,4 kilometra prowadzi już po drodze SP149. Dystans > 26,56 kilometra. Ta droga została wykorzystana na Giro w latach: 1968 (meta etapu) i 1982 (premia górska).

2. Strada „Giardino” – oficjalny początek w Semonzo na wysokości 216 metrów n.p.m. w pobliżu miejscowego kościoła, acz droga zaczyna się wznosić już nieco wcześniej. Ten podjazd prowadzi po szosie SP140. Po drodze mijamy restaurację Al Puppolo (866 m. n.p.m.) oraz gospodę Campo Croce (1044 m. n.p.m.). Na wysokości 1490 metrów n.p.m. dochodzi do niej z prawej strony droga SP141 czyli wszystkie wschodnie „początki” wiodące przez Passo del Tomba, Bocca di Forca czy Salto della Capra ku La Vadetta i dalej na zachód ku szczytowi góry. Szosa SP140 łączy się z drogą SP149 dopiero na poziomie 1675 metrów n.p.m. czyli 720 metrów przed finałem. Dystans > 18,88 kilometra. Ta droga została wykorzystana na Giro w latach: 2010 roku (premia górska) i 2014 (meta czasówki).

3. Strada „Salto della Capra” – początek w Quattro Strade na wysokości 337 metrów n.p.m. Niebawem po starcie mijamy wioskę Fietta (384 m. n.p.m.), zaś nieco wyżej osadę Sant’Andrea. Na wysokości 1403 metrów n.p.m. ta stroma dróżka łączy się z biegnącą równolegle do zbocza góry szosą SP141. Do tego momentu ten stromy podjazd liczy sobie 10,8 kilometra o średnim nachyleniu 9,8%. Po kolejnych 490 metrach dojeżdża się do La Vedetta (1445 m. n.p.m.). Potem zaczyna się odcinek pofałdowany góra-dół o długości niemal 7,5 kilometra. Droga najpierw schodzi do poziomu 1301 metrów n.p.m., a potem znów stopniowo się wznosi na wysokość 1490 metrów n.p.m., gdzie łączy się z szosą SP140 czyli „Giardino”. Dystans > 21,52 kilometra.

4. Strada „degli Alpini” – początek na wysokości 269 metrów n.p.m. przy zjeździe z drogi SP26 w kierunku wioski Masiere (280 m. n.p.m.). Na drugim kilometrze wioska Vardanega (360 m. n.p.m.). W połowie najgorszej stromizny Casa Gialla al Tornante (655 m. n.p.m.). Na wysokości 1073 metrów n.p.m. droga ta łączy się z szosą SP141 biegnącą ze wschodu od Passo del Tomba. Potem mija Rifugio Monte Palon (1177 m. n.p.m.). Podjazd pod nazwą Bocca di Forca kończy się na poziomie 1402 metrów n.p.m. przy skręcie z SP141 w kierunku Malga il Piz. Do tego momentu ten ekstremalny podjazd liczy sobie 9,9 kilometra o średniej stromiźnie aż 11,4%! Po kolejnych 590 metrach droga ta łączy się ze wspinaczką przez Salto della Capra. A zatem dalej biegnie już jak droga z punktu 3. Dystans > 21,17 kilometra.

5. Strada „del Monte Tomba” – początek w Cavaso del Tomba na wysokości 259 metrów n.p.m. Wkrótce dojeżdżamy do wioski Pieve (280 m. n.p.m.). Podjazd wiedzie po Via Generale Angelica. Na dojeździe do Villa Maria (830 m. n.p.m.) jest stromo czyli 5,2 kilometra przy średniej 11%. Potem zostaje jeszcze 1,4 kilometra niemal płaskiego terenu do Passo del Tomba (861 m. n.p.m.), przy czym już na 900 metrów przed przełęczą droga ta łączy się z SP141 biegnącą z Pederobby. Od przełęczy Tomba do punktu znanego jako La Vedetta trzeba przejechać 6 kilometrów o średniej 9,7%. Przed końcem tego odcinka dochodzą do niej wspinaczki nr 3 i nr 4, a zatem dalsza część podjazdu jak wyżej. Dystans > 22,8 kilometra.

6. Strada „della Monfenera” – początek w Pederobbie na wysokości 213 metrów n.p.m. Wspinaczka od początku po szosie SP141. Dojazd do Passo del Tomba liczy 9,2 kilometra. Przy tym pierwsze 7,2 km dowożą już na wysokość 845 metrów n.p.m. Po minięciu masztów telekomunikacyjnych (regeneratorów sygnału) pozostałe dwa kilometry są już niemal płaskie. Na 900 metrów przed przełęczą z lewej strony dochodzi do niej droga nr 5. Pozostała część wspinaczki jak w punkcie 5. Dystans > 25,4 kilometra.

7. Strada „del Grappa” – początek w Fener na wysokości 185 m. n.p.m. Po trzech kilometrach mija miejscowość Alano di Piave (298 m. n.p.m.). Dojazd do Passo del Tomba zajmuje 10,5 kilometra, z tego 6 kilometrów między 4,15 a 10,1 km o średniej 9,9%. Ostatnie 400 metrów do przełęczy to delikatny zjazd z 870 na 861 metrów n.p.m. Dalsza część wspinaczki jak w punkcie 5 i 6. Dystans > 26,7 kilometra.

8. Strada „Chiesa Nuova – San Luigi” – początek powyżej Seren del Grappa na wysokości 410 metrów n.p.m. Podjazd prowadzi po drodze Via Generale Giardino. Po drodze Chiesa Nuova (592 m. n.p.m.). Potem na wysokości 645 metrów n.p.m. zaczyna się stromy odcinek przez Val Stizzon czyli 3,7 kilometra ze średnią 12,8%. Na poziomie 1395 metrów n.p.m. w okolicy restauracji Forcelletto wspinaczka ta łączy się z drogą SP148 biegnącą od Caupo, która zostanie opisana w punkcie 9. Dystans > 21,1 kilometra.

9. Strada „Cadorna Nord” – początek w Caupo na wysokości 330 metrów n.p.m. Podjazd prowadzi drogą SP148. Pierwsze 11,2 kilometra o średniej 7%. Potem strome fragmenty na dojeździe do Val Tosella (1376 m. n.p.m.) przed końcem szesnastego kilometra. Dalej góra i dół. Po 18,2 kilometra od startu na wysokości 1387 metrów od prawej strony „wpada” droga nr 10 z Cismon del Grappa, zaś po 20,6 kilometra przy Forcelletto z lewej „dochodzi” szosa nr 8. Kolejne 3,6 kilometra to wjazd na wysokość 1620 metrów n.p.m. Potem płaski teren do Rifugio Scarpon, a następnie półtora kilometra zjazdów do styku z drogą nr 1. Na koniec 2,4 kilometra podjazdu o średniej 7,7%. Dystans > 28,66 kilometra. Ta droga została wykorzystana na Giro w latach: 1974 i 2017 roku (w obu przypadkach jako premia górska).

10. Strada „Col dei Prai” – początek w Cismon del Grappa, a ściślej przy wiosce Porteghetti na drodze Saint-Laurent (św. Wawrzyńca). Jest to tzw. Via Finestron. Po drodze przejazd przez Col Cucchetto i Col dei Prai (1288 m. n.p.m.). W „ofercie” są dwa odcinki łatwego szutru o długości 200 i 600 metrów. Na wysokości 1387 metrów n.p.m. ta wspinaczka podłącza się do podjazdu z Caupo, a zatem wyżej wygląda już jak w punkcie 9. Dystans > 25,35 kilometra.

10+1. Strada „del Covolo” – podjazd jedenasty, który zaczyna się na asfaltowej Via Madonna del Covolo w miasteczku Crespano del Grappa (300 m. n.p.m.). Jednak ta szosa kończy się już na wysokości 630 metrów n.p.m. Potem do góry pnie się już tylko kamienista „mulattiera”, a dokładnie górski szlak nr 105. Łączy się on z szosą SP141 na wysokości 1473 metrów n.p.m. w pobliżu Malga Ardosetta. Niespełna półtora kilometra przed dobiciem tej wschodniej drogi do szosy SP140 wspinającej się od strony Semonzo. Taka wspinaczka miałaby tylko nieco ponad 14 kilometrów.

Warto jeszcze wspomnieć o najciekawszym (najtrudniejszym) podjeździe spośród tych, które w żaden sposób nie mogą nas doprowadzić do Cima Grappa czyli według mojej lektury na wysokość 1732 metrów n.p.m. Wzniesienie to znajduje się po północno-wschodniej stronie masywu na zboczach góry Monte Tomatico (1595 m. n.p.m.). Owa wspinaczka zaczyna się w miejscowości Porcen na poziomie 380 metrów n.p.m. Na rowerze dotrzeć tu można na wysokość 1190 metrów n.p.m. O ile ktoś chce pokonać 810 metrów przewyższenia na dystansie ledwie 5,26 kilometra. To daje średnie nachylenie 15,4% przy maksymalnej stromiźnie 21-22%. Jednym słowem ta „górka” wygląda jak młodsza „siostra” Monte Zoncolan i Punta Veleno.